Joanna Dzwończyk
2024, s. 174, ISBN 978-83-7252-892-6
Autorka, nawiązując do sformułowanej przez Casa Muddego na początku XXI w. tezy o populistycznym duchu epoki, analizuje rozwój populizmu w Polsce w pierwszych dwóch dekadach obecnego stulecia (2001–2019) i jego wpływ na proces konsolidacji demokracji w naszym kraju. Odnosi się zarówno do, relatywnie często analizowanego, populizmu polityków, jak i do, zdecydowanie rzadziej poddawanego naukowej refleksji, populizmu wyborców. W kolejnych rozdziałach autorka charakteryzuje populizm, zwracając uwagę na jego relacyjny charakter i specyfikę widoczną m.in. w wielości odmian, poczynając od przekroju ideowego (lewicowy, prawicowy), poprzez narodowy (i kontynentalny), po „przedmiotowy” (populizm polityczny, ekonomiczny, prawny, kulturowy czy ostatnio – szczepionkowy). Zwraca też uwagę na relacje populizm–demokracja, wykazując, że stanowi on dla niej istotne zagrożenie.
Szczególny nacisk położony został na charakterystyczne dla populizmu dążenie do tworzenia podziałów, dychotomii prowadzących do polaryzacji społeczeństwa, ułatwiającej populistyczne oddziaływania, sprzyjające zastąpieniu klasycznych schematów podziałów społecznych „paradygmatem wojny domowej”. Istotne miejsce w rozważaniach autorki zajmuje opis populistycznych strategii realizowanych w Polsce przez partie polityczne po 2001 r. i ich skutków. Do najważniejszych zaliczyła ona nakręcanie spirali pogardy, sprzyjającej zasilaniu banków gniewu i wzmacniającej populistyczny dyskurs, oraz rozwój politycznego cynizmu po stronie wyborców, którzy wcześniej krytycznie odnosili się do nieetycznych działań polityków, obecnie jednak, mając nadal świadomość ich niemoralnego postępowania, przyzwalają na nie w zamian za wymierne korzyści. Populizm staje się więc naturalnym, wręcz aprobowanym sposobem regulowania stosunków społecznych.
Za szczególnie niepokojące zjawisko autorka uznała filaryzację społeczeństwa obywatelskiego, prowadzącą do wyłonienia zwalczających się wzajemnie jego segmentów. Jeszcze do niedawna to właśnie w społeczeństwie obywatelskim upatrywano szans skutecznej immunizacji wobec populizmu, dziś jednak okazuje się ono jednym z czynników potencjalnie zagrażających demokracji. Analiza polskiej rzeczywistości politycznej dwóch pierwszych dekad XXI w. prowadzi do niewesołej konstatacji, że populizm stał się w pewien sposób oczywistym elementem zarówno rządzenia, jak i w ogóle uprawiania polityki, bez którego nawet przeciwnicy populizmu nie są w stanie się obejść, co prowadzi do jego swoistej instytucjonalizacji.
Treść:
1. Populizm – refleksja wokół pojęcia
2. Populizm w Polsce w XXI wieku
3. Populizm w praktyce (2005–2015)
4. Populistyczne rządy (2015–2019)
5. Populizm wyborców
